Dương Liễu là một vùng đất cổ, có lịch sử lập làng từ rất lâu đời. Đền Dương Liễu cũng được xây dựng từ rất sớm và là nơi thờ Lý Phục Man - một tướng giỏi của Lý Nam Đế. Hiện nay, đền chỉ còn giữ lại được hai sắc phong cho vị thần được thờ là gia thông Lý thượng đẳng thần. Theo truyền thuyết dân gian, thì Lý Phục Man khi đánh nhau với giặc Lương, bị thương chạy về Cổ Sở, máu thấm lại ở đâu thì nhân dân dựng đền thờ ngài ở đó, đền Dương Liễu cũng trở thành một điểm thờ vọng Lý Phục Man là như vậy.
Đền có kết cấu chữ “Tam”, gồm ba tòa:
+ Bái đường (đại bái) dựng năm Bính Thìn, đời Khải Định (năm 1916), cấu trúc kiểu phương đình, chồng diêm 8 mái, có phong cách nghệ thuật thời Nguyễn với những mái đao cong mềm mại, ẩn hiện dưới những tán lá cổ thụ nên tăng thêm vẻ cổ kính. Giữa hai tầng mái có hàng con tiện, tạo ra sự cao ráo và thanh thoát. Bên trong, bộ vì kèo được làm theo kiểu chồng rường giá chiêng, có nhiều bức cốn khắc chạm các hình rồng, mây, hoa lá. Các đầu đao và các con giống được đắp công phu, tinh tế, tạo ra sự nhẹ nhàng bay bổng. Toàn bộ hậu cung và bái đường trải dọc theo vệ đê, hướng nam, nhìn ra vùng bãi xanh ngút ngàn của ngô, đậu, dâu, mía, tôn thêm vẻ đẹp của đền nói riêng và của cảnh quan làng nói chung.
+ Trung cung: Hay còn gọi là Đền Trung hay Thiêu Hương, cách đại bái một sân hẹp, gồm 5 gian xây bít đốc.
+ Hậu cung: Hay còn gọi là Đền Thượng, cách trung cung một sân hẹp, gồm 3 gian xây bít đốc, nằm dọc với trung cung, như kết cấu chữ “Đinh”. Bên trong hậu cung là một khám gỗ lớn, trong khám đặt long ngai bài vị của Lý Phục Man.
Các di vật: 1 chuông đồng cao 52cm, đường kính miệng 29 cm, quai chuông là hai con rồng đấu lưng vào nhau, rồng có dáng vẻ dữ tợn, mắt lồi, râu dài, vây lưng nhọn mang dáng dấp nghệ thuật thời Nguyễn. Ngoài ra, còn có 2 tượng đá cao bằng người thật, 2 cỗ kiệu, 1 hương án chạm trổ tinh vi, 2 sắc phong và nhiều di vật khác.
Tai di tích này, cứ 5 năm một lần, vào ngày 10/3 đến ngày 12/3 âm lịch, hội làng truyền thống (hội chính) được tổ chức, quy tụ hàng trăm thanh niên trai tráng tham gia phần lễ. Chương trình lễ bao gồm từ rước Văn, rước Nghinh tới rước Hoàng cung. Lễ hội truyền thống đền Dương Liễu là lễ hội tiêu biểu trong toàn Tổng Sấu – Giá từ trước tới nay, thu hút dân làng và vô số khách thập phương tham gia, tạo nên không khí tưng bừng, sôi nổi, góp phần tôn vinh nét đẹp truyền thống và lịch sử của người dân địa phương.
Hội chính diễn ra trong ba ngày, các hoạt động cụ thể như sau:
– Ngày đầu tiên: Lễ khai hội, nghiềm quân. Gồm toàn bộ các trai kiệu tham gia rẻo cày nghiềm quân quanh các di tích của địa phương. Sau đó về Ải Cả vào vòng xoáy trôn ốc – một tục lệ độc đáo chỉ thấy ở Hội làng Dương Liễu. Đồng thời tổ chức lễ dâng hương của đại biểu khách thập phương và các cụ phụ lão, nhân dân trong làng. Đoàn nhạc lễ theo suốt chương trình lễ hội, từ rước Văn, rước Nghinh tới rước Hoàng cung. Phần Lễ luôn thu hút nhân dân và khách thập phương đông nhất.
– Ngày thứ hai: Nghiềm quân 2 lần. Khi rước Hội vào ngày 11 tháng 3 âm lịch có 7 kiệu: 2 cụ Hạc; Đinh Quả Cầu; Kiệu Hương án; Kiệu Chúc Rượu; Kiệu Giá Văn; Kiệu Án Tiền và Kiệu Cả.
– Ngày thứ ba: Tập trung toàn quân làm lễ rồi nghiềm quân hai lần (sáng và chiều), rước kiệu từ đền thờ lên đình. Khi hoàn cung các quan viên tế yên vị. Sáng ngày 12 tháng 3 nghiềm quân tế thần. Buổi chiều chuẩn bị rước kiệu hoàn cung từ Đình làng về đền thờ. Kết thúc lễ hội sau 3 ngày.
Đây không chỉ là dịp để tưởng nhớ các bậc tiền nhân mà còn là một hoạt động văn hóa gắn kết cộng đồng, thể hiện lòng tự hào và sự đoàn kết của người dân. Năm 2007, đền Dương Liễu và đình Dương Liễu đã được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa, khẳng định vị trí quan trọng của nơi đây trong bức tranh di sản văn hóa Việt Nam, là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa dân tộc qua các thời kỳ.
Hình ảnh Quán Dương Liễu
Sơ đồ phân bố hiện vật
